جهت͏ یابی توسط زنبور عسل

مهم͏ ترین وظیفه زنبورهای کارگری که بیش از ۲۰ از روز از عمرشان گذشته است چرای درمزارع، باغات و صحرا جهت جمع͏ آوری شهد، گرده گل، آب و صمغ یا بره͏ موم می͏ باشد. به منظور انجام این گونه فعالیت ها این گروه از زنبورها مجبور به انجام پروازهای شناسایی و جهت͏ یابی می͏ باشند.

برای انجام پروازهای شناسایی ابتدا از کندو خارج شده و در اطراف آن به مدت حدود ۵ دقیقه پرواز می͏ کنند. این پرواز در هنگام بعد از ظهر انجام می͏ شود و بعداً به کندو مراجعت می͏ کنند. در این گونه پروازها، زنبورها اختصاصاً محل دقیق کندوی خود را شناسایی می͏ کنند. برای شناسایی دقیق محل کندو از علایم زمینی اطراف کندو مثل درختان، بوته͏ ها، جویبارها و هرگونه علامتی که نزدیک کندو باشد استفاده می͏ کنند.

در مرحله͏ ی بعدی پروازهای دیگری به نام پروازهای جهت͏یابی انجام می͏ دهند. زنبورهای کارگر برای جمع آوری شهد، گرده گل، آب و غیره ممکن است تا شعاع حدود ۶ تا ۷ کیلومتر از کندو پرواز کرده و دور شوند لذا لازم است جهت مراجعت به کندو، راه خود را تشخیص داده و ضمناً از کوتاهترین راه به کندو باز گردند.

برای جهت͏ یابی زنبورهای کارگر از خورشید به عنوان یک قطب͏ نما استفاده می͏ کنند به این ترتیب که قادر به تشخیص شمال، جنوب، شرق و غرب خواهند بود.
هر چشم مرکب زنبور از چندین هزار چشم ساده ساخته شده است که می͏ توانند قسمتی از رنگ نور خورشید را دریافت کنند. یعنی اینکه چشم͏ های ساده موجود در چشم مرکب به عنوان شیشه پلاریزه عمل کرده و درجه معینی از طیف نور را دریافت می͏ دارند و زنبور در مراجعت به کندو فقط در جهتی حرکت می͏ کند که همان طیف نوری را که در رفتن دریافت داشته است دریافت دارد.

زنبورهای کارگر برای پروازهای جهت͏ یابی علاوه بر تحریکات نوری از علائم زمینی مثل درختان، جویبارها، تپه͏ ها، کوه ها، ساختمان و … و همچنین تحریکات بویائی گلها نیز برای جهت͏ یابی خود استفاده می͏ کنند.

زنبور عسل قادر است نور خورشید را در موقعی که آسمان کاملاً ابری است دریافت کند. این موضوع به علت حساسیت زیاد چشم های زنبور عسل به اشعه ماورا بنفش است که از ابر عبور می͏ کند. پس از انجام پروازهای شناسائی و جهت͏ یابی و پس از آنکه منبع غذایی یافته شد، زنبور چراکننده به کندوی خود مراجعت کرده و با انجام رقص͏ های مخصوص و دادن مقداری از شهد به سایر زنبورها، محل دقیق منبع غذا را اطلاع می͏ دهد. در مورد منبع گرده گل ، علاوه بر انجام رقص͏ های مخصوص، بوی گرده گل آورده شده نیز ملاک مهمی جهت یافتن آن منبع توسط سایر زنبورها است.

زنبورهای چراکننده تازه کار که اطلاعات را از زنبورهای با تجربه قبلی دریافت داشته اند ممکن است به خارج کندو رفته و به همان منابع غذا مراجعه نمایند. زنبورهای چراکننده شهد گلها، و آب را در چینه دان (معده عسل) خود، گرده گلها و صمغ یا بره͏ موم را در روی زنبیل گرده پاهای عقبی به کندو حمل می͏ کنند.

اغلب مشاهده شده است که در جریان چرای زنبور در مزارع و باغات و پس از مراجعت به کندو تعدادی از زنبورهای چراکننده اشتباهاً به کندوی مجاور وارد می͏ شوند.
این عمل خصوصاً در روزهای بادی تشدید می͏ گردد. همچنین در صورتی که علائم زمینی کافی وجود نداشته باشد زنبورها نمی͏ توانند به راحتی کندوی خود را بیابند و اغلب به سایر کندوها وارد می͏ شوند. نسبت این گونه زنبورها که اشتباهاً به کندوهای دیگر وارد می͏ شوند تا ۵۰ درصد نیز گزارش شده است.

 

منبع: کتاب پرورش زنبور عسل( رحیم عبادی- علی اصغر احمدی)